TÜRKLERDE KÜLTÜR UYGARLIK
1. Devlet Yönetimi
Eski Türk devletlerinde, Türk toplumlarında siyasi eşkilatlanmanın en üst basamağını, İl denilen devlet oluştururdu. Devletin başında hakan (han veya kağan) bulunurdu.
Hükümdarlar, devleti yönetmenin kutsal bir görev olduğuna ve bu görevin kendilerine Gök Tanrı tarafından verildiğine inanırdı. Gök Tanrı tarafından verilen yönetme yetkisine Kut adı verilirdi.
Türk devletlerinde hükümdarların erkek çocuklarının, kardeşlerinin ve ailede olan diğer erkeklerin hükümdar olma hakları vardı. Bu anlayış sonucu olarak da hükümdarın ölümünden sonra taht kavgaları başlardı. Bu mücadeleler ülkenin önce zayıflamasına daha sonra parçalanmasına ve yıkılmasına neden olurdu.
Türk devletlerinde hükümdarlar, ülkeyi töre hükümlerine, gelenek ve göreneklere göre yönetirlerdi. Töre hükümlerini uygulamak, ülkede dirlik ve düzeni sağlamak, adaleti gerçekleştirmek hükümdarın başlıca göreviydi.
Hükümdarın Hatun adı verilen eşi, devlet işlerinin yürütülmesinde hakana yardımcı olurdu. Eski Türk devletlerinde hükümdarlar çeşitli unvanlar kullanmışlardır. Bunların başında; Tanhu ve fianyü unvanları gelir. Ayrıca Türk devlet adamları Kağan, Hakan, Han, Yabgu, İlteber, İdikut gibi unvanlar da kullanmışlardır.
Örnek
İslamiyet'ten önce Türk devletlerinde kağanın eşine "hatun" unvanı verilirdi. Hatunun,
I. Elçileri kabul etmesi,
II. Sarayının olması,
III. Oğlunun veliaht olması
durumlarından hangileri, onun kağanı temsil etme yetkisinin olduğunu gösterir?
A) Yalnız l B) Yalnız II C) Yalnız III
D) l ve II E) Il ve III
2005 ÖSS
Çözüm
Hakanın eşi hatunun elçi kabul etmesi ve görüşmesi kağanı temsil etme yetkisinin olduğunu gösterir. Yanıt A
Türklerde ilk devlet teşkilatı Asya Hun Devleti hükümdarı Mete Han tarafından kurulmuştu. Ülke yönetim bakımından "doğu-batı (sağ-sol)" veya "kuzey-güney" diye iki idari bölgeye ayrılırdı. Bu ikili teşkilatın kaynağı, Türklerin Gök Tanrı inancıyla ilgiliydi. Çünkü Gök Tanrı inancına göre güneşin doğduğu taraf kutsal sayılırdı. Bu nedenle idari yönden doğu, batıya göre üstün kabul edilirdi. Devletin batı kanadını genellikle hükümdarın kardeşi yabgu unvanı ile yönetirdi.
Türk devletlerinde, devlet işlerinin görüşülüp karara bağlandığı meclise toy veya kurultay adı veriliyordu. Hakanın katılmadığı durumlarda meclise aygucı (vezir) başkanlık ediyordu.
Türk devletleri, askeri temel üzerine kurulmuştu. Bu oluşum sonucu olarak, ordu-ulus geleneği ortaya çıkmıştır.
Türk devletlerinde, ordu millet anlayışı olduğundan askerlik özel bir meslek sayılmazdı. Türk ordusu devamlıydı; ancak ücretli değildi. Ordunun temelini atlı askerler oluşturuyordu. Türk ordu teşkilatını ilk kuran Mete Han olmuştur. Türk ordusu onlu sisteme göre teşkilatlanmıştı. Buna göre en büyük birlik on bin kişiden oluşur ve buna tümen denirdi. En küçük birlik on kişiden oluşurdu. Türk ordusun iki önemli savaş taktiği vardı. Bunlar; geri çekilme (sahte ric'at) ve pusu kurma idi. Buna göre merkezdeki kuvvetler saldırıya geçtikten sonra yenilmiş gibi yaparak geri çekilirdi. Bu sırada pusuya düşürülen düşman ordusu, çember içine alınarak yenilgiye uğratılırdı. Bu taktiğe eski Türk yurdunun adından dolayı Turan taktiği denilmiştir.
